ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΔΑΝΙΚΑΣ, ΝΕΑ 25/11/94: Ο ήλιος του Μιχαλκόφ είναι εκτυφλωτικός.

Βαθιά πολιτική, ευαίσθητη, νοσταλγική, αισθητική, η ταινία γοητεύει τον θεατή με τις θαυμάσιες εικόνες της που ανασύρονται από μνήμες μακρινές. Εικόνες ήσυχων, φαινομενικά – γι’ αυτό ψευδείς – ημερών κοντά στη φύση, στις αρχές της σταλινικής τρομοκρατίας – εικόνες ήρεμων κι ευτυχισμένων, φαινομενικά, προσώπων, ουσιαστικά προδομένων από τον ήλιο της επανάστασης του 1917.

Οι διακοπές ενός Ρώσου στρατηγού στην εξοχική βίλα του, το καλοκαίρι του 1936 και η απρόσμενη εμφάνιση ενός πρώην εραστή της γυναίκας του.

Την πρώτη φορά που το είδα, γοητεύτηκα. Τη δεύτερη καθηλώθηκα. Βίτσιο; Μα είναι τόσο σπάνιο να απολαμβάνεις στις μέρες μας αληθινά μεγάλες ταινίες. Ξέρετε, σαν κι αυτές που αναπολούμε από το παρελθόν. Χωρίς ίχνος ρυτίδας. Ναι, σαν το σινεμά των ονείρων μας. Βλέπεις τον "Ψεύτη ήλιο" ("Soleil Trompeur") του Νικήτα Μιχαλκόφ και μια σκέψη κυκλοφορεί στην αίθουσα: μα τόσο δύσκολο είναι να μας προκύπτουν συχνότερες τόσο όμορφες ταινίες; Τόσο δύσκολο; Μακριά η εισαγωγή; Συγχωρήστε μου τη φλυαρία, αλλά κουράστηκα να συναντάω τόσο συχνά τα ίδια και τα ίδια. Πολυτελή ντεκόρ, διακοσμημένα από ημίγυμνα (η γυμνά) ψεύτικα σώματα και πτώματα παντού. Κάτι μεταξύ νεκτροταφείων και φωτογραφιών του "Playboy", ας πούμε.

Το καταπληκτικό είναι πως ο Μιχαλκόφ γύρισε αυτό το αριστούργημα μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα. Πώς γίνεται; Κι όμως γίνεται. Συμπύκνωσε τη δράση μέσα σ’ ένα χρονικό όριο μερικών ωρών (από το πρωί μιας αυγουστιάτικης ημέρας του 1936 μέχρι το απόγευμα, μετά τον με-σημερινό ύπνο). Συμπύκνωσε τη δραματουργία στα όρια μιας ντάτσας και συνέθεσε ατμόσφαιρα, χαρακτήρες, καταστάσεις Τσέχωφ με το πολιτικό, ιστορικό σκηνικό της σταλινικής εποχής του '36. Προσέξτε τη λειτουργία των δύο επιπέδων. Στο κέντρο της "σκηνής" ήρωες του Τσέχωφ και από πίσω, αόρατο δια γυμνού οφθαλμού, το πολιτικό τερατούργημα, το έγκλημα, η πραγματικότητα. Στο κέντρο ο συνταγματάρχης Σεργκέι Κότοφ, η γυναίκα του, το κοριτσάκι τους, οι θείες, οι συγγενείς, οι φίλοι. Η ρωσική κοινωνία. Ο Κότοφ είναι ήρωας της Επανάστασης φίλος του Στάλιν, λάτρης των μπολσεβίκων, ένθερμος υποστηρικτής του Οκτώβρη. Όλοι χαίρονται τα επιτεύγματα. Μα τα επιτεύγματα είναι τερατουργήματα. Τανκς "καλπάζουν" πάνω στα σπαρτά, ένα γιγαντιαίο αερόστατο κατασκευάζεται με το πανό του Στάλιν και η πολιτοφυλακή δοκιμάζει αντιασφυξιογόνες μάσκες για έναν ενδεχόμενο πόλεμο αερίων. Όλα τραμπαλίζονται μεταξύ δράματος και σάτιρας. Όλα. Και η ανατροπή; Η ανατροπή είναι διπλή, δηλαδή... προδοσία. Αιφνισιαστικά, από το πουθενά, έρχεται ο Ντμίτρι. Τυπική τσεχωφική κατάσταση. Ο Ντμίτρι είναι η ενσάρκωση της γοητείας: λεπτός, όμορφος, ευαίσθητος, ονειροπόλος, καλλιτέχνης, πιανίστας, ερωτευμένος με τη γυναίκα του συνταγματάρχη. Ο Ντμίτρι φέρνει μαζί του δύο "πράγματα": το ερωτικό παρελθόν με την Μαρούσκα και τη σταλινική πραγματικότητα. Προσέξτε τη διπλή ανατροπή: ο ερωτικός Ντμίτρι είναι ο φορέας της διπλής προδοσίας (πολιτικής και φιλικής), ενώ ο επαναστάτης συνταγματάρχης είναι ο αδιόρθωτος ιδεαλιστής. Ο Ντμίτρι είναι ο καταλύτης, είναι ο ψεύτης ήλιος. Καίει το παρελθόν, ζεματάει το παρόν. Ο χαρακτήρας του Ντμίτρι εισάγει ένα νέο στοιχείο: ανατρέπει την κλασική δραματουργία. Ένα τόσο θετικό (εξωτερικά) πρόσωπο, μια τόσο ευαίσθητη φυσιογνωμία, βουτηγμένη στην προδοσία. Γιατί; Μα είναι απλό, επειδή ο σταλινισμός έχει διαπεράσει τους πάντες και τα πάντα. Η παράδοση του Ντμίτρι και μάλιστα η ενσωμάτωση του στον απεχθέστερο μηχανισμό του καθεστώτος είναι η ταφόπλακα αισθημάτων, ιδανικών, οραμάτων. Το επίτευγμα του Μιχαλκόφ είναι οργανωμένο με όρους τσεχωφικού θεάτρου. Μια μουσική εναλλαγή διαλόγων, σιωπών, υπαινιγμών, κρυφών βλεμμάτων. Ένα υπέροχο σύνολο ηθοποιών, με τον Νικήτα Μιχαλκόφ στον κεντρικό ρόλο (είναι έξοχος) τον Όλεγκ Μενσικόφ, αλλά πάνω απ' όλα με τη δεκάχρονη κόρη του Μιχαλκόφ, τη Νάντια. Είναι απίστευτο, ένα τόσο δα "πραγματάκι" να παίζει με το σώμα, το βλέμμα, με τα λόγια, με το νάζι, με την κίνηση, με το βάδισμα, με την ανάσα. Απίστευτο σας λέω, όμως είναι γεγονός. Και προσέξτε κάτι ακόμα: ο εξοπλισμός της ταινίας σε μέσα παραγωγής είναι ελάχιστος. Η κάμερα στο χέρι, αλλά σκοπεύει στην ποίηση. Πώς να βιώνεις αισθήματα, βλέποντας εικόνες!.. "Ψεύτης ήλιος".

ΜΠΑΜΠΗΣ ΑΚΤΣΟΓΛΟΥ, ΑΘΗΝΟΡΑΜΑ 25/11/94:

Για πολλούς κριτικούς ο "Ψεύτης ήλιος" ήταν η καλύτερη ταινία του φετινού Φεστιβάλ Καννών, όπου και τιμήθηκε με το βραβείο της κριτικής επιτροπής. Ο Νικίτα Μιχάλκοφ, γνωστός κυρίως από τις μεταφορές έργων του Τσέχοφ στον κινηματογράφο ("Μαύρα μάτια"), μένει πιστός στο γνώριμο ύφος του, κατορθώνοντας κάτι σχεδόν απίθανο: να μεταφέρει το τσεχοφικό σύμπαν στην καρδιά της σταλινικής τρομοκρατίας, εν έτει 1936. Κάνοντας ακόμα πιο τραγική τη μοίρα των ηρώων του, όχι γιατί είναι θύματα ενός παράλογου τρομοκρατικού μηχανισμού, αλλά των ίδιων τους των ψευδαισθήσεων, Ο στρατηγός Κοτόφ, ήρωας της σοβιετικής επανάστασης, περνά μια ειδυλλιακή Κυριακή στην εξοχική του βίλα, μαζί με την οικογένεια του και τους συγγενείς της γυναίκας του.

Ο υπόλοιπος κόσμος εορτάζει μια κομμουνιστική ncasc. όμως στο σπίτι του Κοτόφ ο χρόνος: απατήσει στην εποχή του Τσέχοφ α ήρωες και οι καταστάσεις θυμίζουν μια αριστοκρατική, ευγενική, ρομαντική, onou α άνθρωποι είχαν την πολυτέλεια να πιουν "C τσάι τους. να πάνε για μπάνιο στο κοντινό ΤΓΜ να ρίξουν μια τσιμπιά στον πισινό της Ηφέτριας, να αναπολήσουν τα παλιά, ακόμα α να κάνουν έρωτα. Ο ξαφνικός ερχομός του ιοωην εραστή της γυναίκας του που εξαφανίστηκε πριν από δέκα χρόνια, <...> ρέπει τη γαλήνη εκείνης της κυριακάτικης – εοας. Ο Ντμίτρι εμφανίζεται ως ένας παιχνιδιάρης κλόουν, που θα πει παραμύθια στην κόρη στρατηγού, θα παίξει στο πιάνο "παρακμιακή" γαλλική μουσική, θα διασκεδάσει τους <...>. Όμως ο στρατηγός, που γνωρίζει την – δογματική ιδιότητα του απρόσμενου επισκέπτη, I a Γθάνεται και την αιτία του ερχομού του. Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στους δύο άνδρες ΐ τείνεται και φτάνει στο αποκορύφωμα του στο τέλος της ημέρας, όταν οι μάσκες πέφτουν και οι κλόουν αποδεικνύονται δήμιοι. Όμως και τα θύματα τους είναι εξίσου συνυπεύθυνα, μια και από δική τους αφέλεια και πίστη στο σταλινικό σύστημα, άφησαν να αναπτυχθεί μια κοινωνία του τρόμου, έχοντας την ψευδαίσθηση ότι αυτούς δεν θα μπορέσει να τους αγγίξει. Εκπληκτικές ερμηνείες, πικρό χιούμορ, σκηνές μεγάλης σκηνοθετικής σύλληψης, αλλά και κάπως πιο μεγάλη από όσο θα έπρεπε διάρκεια (δυόμισι ώρες), είναι τα βασικά γνωρίσματα αυτής της θαυμάσιας ταινίας, που θα πρέπει οπωσδήποτε να δείτε.

Ε. ΜΑΧΑΙΡΑΣ, ΕΠΕΝΔΥΤΗΣ 25/11/94:

Γυρισμένη στα τέλη της δεκαετίας του '30, σε μια τσεχοφικού τύπου ντάτσα, η ταινία πραγματεύεται τα πάθη, τον έρωτα, τη μνήμη, τη μεταμέλεια, την εκδίκηση, την προδοσία. Τα πρόσωπα της συνθέτουν την ιστορία της, αλλά και την ιστορία μιας ολόκληρης χώρας. Είναι οι διάφορες όψεις μιας τραγωδίας την οποία "γράφουν" και "παίζουν" συγχρόνως, μέσα σε μια άψογη ανασύνθεση της εποχής και των τελετουργιών της ρώσικης καθημερινότητας: η ώρα του τσαγιού, του μπάνιου, της ανάπαυσης, του κρόκετ, του ποδοσφαίρου, των ασκήσεων ετοιμότητας κλπ.

Το 1936 ένα καλοκαιριάτικο πρωινό, ο Μίτια που ανήκει στη σταλινική μυστική αστυνομία, NKYD, επιστρέφει ύστερα από δεκάχρονη απουσία στο σπίτι όπου πέρασε τα παιδικά του χρόνια. Η Μαρούσα, έρωτας της εφηβείας του, είναι τώρα παντρεμένη με τον συνταγματάρχη Σεργκέι Κοτόφ, ήρωα της ρωσικής επανάστασης, με τον οποίο είχε αποκτήσει τη μικρή και τετραπέρατη Νάντια. Η εμφάνιση του Μίτια, που έως το τέλος της ταινίας παραμένει αινιγματική, αναμοχλεύει το παρελθόν, αναστατώνει το παρόν και προσδίδει αβεβαιότητα στο μέλλον. Γύρω από τα τέσσερα κεντρικά αυτά πρόσωπα, μία πολυπληθής οικογένεια. Ο Μιχάλκοφ δημιουργεί θαυμάσιους χαρακτήρες, τους οποίους διευθύνει μοναδικά τόσο στις σκηνές ανά δύο όσο και στις σκηνές όπου, σαν σε θεατρική παράσταση, αθροίζονται άλλοτε στην τραπεζαρία, άλλοτε στις όχθες του ποταμού, άλλοτε στο δάσος ή απομακρύνονται. Αποτέλεσμα; Όλες οι ερμηνείες, ανεξαιρέτως, να επανέρχονται στη μνήμη του θεατή και μετά το πέρας της προβολής. Ιδιαίτερη, όμως, εντύπωση προκαλεί η παρουσία της μικρής κόρης του Μιχάλκοφ. Ο ίδιος σε συνέντευξη του σημείωνε ότι γύρισε σε λίγο χρόνο την ταινία, γιατί ήθελε η εξάχρονη κόρη του να παίξει το ρόλο της Νάντιας. Έπρεπε λοιπόν να προλάβει γιατί τα παιδιά μεγαλώνουν γρήγορα και χάνουν την τρυφερότητα, την απλότητα και τη γοητεία τους. Ωστόσο, το ιδιαίτερο ενδιαφέρον στοιχείο της ταινίας είναι η αίσθηση ότι αποκρύπτεται από το θεατή ένα σημαντικό κομμάτι του παρελθόντος των τριών πρωταγωνιστών που αντιστοιχεί σε ένα επίσης σημαντικό κομμάτι του πολιτικού παρελθόντος της χώρας. Η αίσθηση της απόκρυψης είναι και το έδαφος πάνω στο οποίο ευδοκιμεί και το σασπένς της ταινίας, το οποίο στηρίζει μοναδικά με την ερμηνεία του ο Όλεγκ Μέντσικοφ στο ρόλο του μυστικού αστυνομικού. Αλλά και όταν το κρυμμένο κομμάτι αναφέρεται, δεν δείχνεται ποτέ. Και, αναφερόμενο, δεν κρίνει κανένα. Γιατί η διάθεση να γίνει αισθητή η τραγική διάσταση μιας εποχής είναι σημαντικότερη από την ανάγκη να κριθεί αυτή η αποχή.